Tamamen Gayriresmi - Donna - Lee Frieze - Belge Yayınları

Sogomon Tehliryan, soykırıma tanıklık etmiş biri olarak intikam ateşiyle yanıyordu. 1921 Mart’ında Berlin’de bu fırsatı yakaladı. ‘Bu, ailem için,’ diyerek tabancasını ateşledi ve Talat Paşa’yı öldürdü. Sonra kaçmadı; Alman polisi tarafından tutuklandı ve mahkemeye çıkartıldı.
Ermeni Soykırımını belgeleyen Johannes Lepsius ve Osmanlı İmparatorluğu ordusunun komutanı Liman von Sanders Paşa tanıklar arasındaydı. İttihatçıların ve Almanların suç ortaklıklarıyla ilgili tartışmaları alevlendiren siyasî bir olaya dönüşen duruşmada Tehliryan, ‘Bir adam öldürdüm ama ben bir katil değilim.’ diyordu. Üstlenmesine rağmen jüri ikinci gün beraatına karar verdi. Mahkeme Tehliryan’ın cezai ehliyetinin olmadığı hükmüyle eyleminin meşruluğunu ve soykırımı tartışmaktan kaçmıştı.
Raphael Lemkin’in daha hukuk öğrencisiyken bu dava hakkında konuştuğu profesörü, ‘Bir sürü tavuk sahibi olan bir çiftçi düşün. Onları öldürür, bu onun işi. Müdahale edersen, hakkına tecavüz etmiş olursun,’ diyordu. Ermenilerin Osmanlı tebaası olduklarını ve devletin, onlara istediği her şeyi yapabileceğini savunuyordu. Lemkin şaşırmıştı: ‘Tehliryanın bir adamı öldürmesi suç; bir zalimin bir milyondan fazla adamı öldürmesi suç değil, öyle mi? Bu, çok saçma bir şey.’
1944e gelindiğinde, aynı Lemkin, bir nüfusu kasıtlı ve sistematik olarak yok etmeye yönelik eylemleri tanımlayacak ‘jenosit’ teriminin yaratıcısıdır. 1948’de sağlığı dâhil her şeyini ortaya koyarak büyük eseri ‘Soykırım Sözleşmesi’nin BM’de kabulünü sağlar. Soykırımı resmen uluslararası bir suç olarak ilan ettiren Lemkin, artık 20. yüzyılın en tanınan uluslararası hukukçusudur. Attila Tuygan