Çermik Kazası - Kefalet Defteri - Oktay Bozan - Çizgi Kitabevi Yayınları

Tarih boyunca devletlerin en önemli gündemlerinden birisi güvenlik olmuştur. Bu bağlamda Osmanlı Devleti, tebaası arasındaki uyum ve mutabakatın sağlanması, sağlıklı toplumsal yaşam alanlarının oluşturulması ve güvenlikleri ile birlikte devamlılıklarının da sağlanması açılarından kefalet sistemine başvurmuştur. Kefalet sistemi, gerek insanların birbirleriyle olan münasebetlerinde ve gerekse devlet-reaya ilişkilerinde oldukça yaygın olarak kullanılmıştır. Osmanlılar zamanında iktisadî ve ticarî işlerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesinde kefalete müracaat edildiği gibi, toplumda asayişin sağlanması ve suçların önlenmesi için de sık başvurulan bir yöntem olmuştur. H. 1263 (1847) yılına ait 2661 nolu Çermik Kefalet Defteri de bu kapsamda tutulmuştur. Bu çalışmada H. 1263 (1847) tarihli ve 2661 nolu Çermik Kefalet Defteri ele alınmıştır. Defterde, Çermik kasabası ve kazaya bağlı köylerde yaşayan tüm yetişkin erkekler birbirlerine kefil yazılmışlardır. Güvenlik amacıyla düzenlenmiş olan bu defter, kişilerin isimlerinin yanı sıra onlara dair çok önemli verileri de içermektedir. Defterdeki söz konusu verilerden hareketle XIX. yüzyıl ortalarında Çermikin idari durumu, kaza merkezi ve kazaya bağlı köylerdeki erkek nüfusun dağılımı, kazanın dini-etnik yapısı, yaş gruplarına göre dağılışı, kişilerin meslek ve sosyal statüleri, hastalık ve özürleri ile Çermik kazasındaki arazilerin tasarruf şekli ele alınmıştır. Çermik Kefalet Defterindeki verilerden anlaşıldığı üzere Çermik kazası önemli bir yerleşim merkezidir. Kaza merkezinde Müslümanların yanı sıra Hıristiyanlar ve Yahudiler de yaşamaktadır. Bu yönüyle Çermik, Diyarbakıra bağlı yerleşim merkezleri içerisinde özgün bir yere sahiptir. XIX. yüzyılın ortalarında birçok nahiye, 70 civarında köy ve mezradan oluşmaktadır. Köylerin kahir ekseriyeti Müslümanlardan meydana gelmektedir. Bunun yanı sıra çok az sayıda Ermeni birkaç yerleşim merkezinde bulunmaktadır. Kazaya bağlı yerleşim merkezlerinde birkaç tane oymak/aşiret varsa da bunlar da yoğun bir nüfusa sahip değildir.