Eş‘arîlikte Fiilî Sıfatlar - Büşra Yıldız - Fecr Yayınları

Âlemde meydana gelmiş her şeyin Allah tarafından var edilmesi Allah ile âlem arasında bir ilişki bulunduğunu ortaya koymaktadır. Allah’ın âleme tesiri, O’nun fiilleri vasıtasıyla mümkün olduğundan kelâm tarihinde bu ilişki daha çok fiilî sıfatlarla ifade edilmiştir. Eş‘arî mezhebinin fiilî sıfat anlayışını ortaya koymayı amaçlayan bu kitapta ilk olarak “isim, müsemmâ, tesmiye, sıfat ve mevsûf” gibi kavramlar açıklanmış ve mezheplerin bu kavramlar hakkındaki görüşlerinden hareketle ilâhî sıfat anlayışları ele alınmıştır. Devamında Eş‘arî kelâmcılarının ilâhî fiiller hakkındaki görüşleri incelenmiş; bu bağlamda ilâhî zât tasavvuru, O’nun sıfatları ve bu sıfatların Allah’ın fiilleriyle olan ilişkisine yer verilmiştir. Sonrasında ise Allah-âlem ilişkisinin açıklanmasında önemli bir yere sahip olan yaratma fiili ve bu fiille alakalı diğer konular incelenmiştir.
Erken dönem Eş‘arî âlimlerinin eserlerinde yaratma fiili hakkında yeterli bilgi bulunmadığından onların bu mesele hakkındaki görüşlerine daha çok Mâtürîdî kaynaklardan ulaşılmıştır. Mevcut kaynakların analizi ışığında Mâtürîdîlerin tekvin terimiyle ifade ettiği yaratma fiilinin Gazzâlî’den itibaren müteahhir dönem Eş‘arî kelâmcıları tarafından daha yoğun bir şekilde ele alındığı ve kudret sıfatı çerçevesinde açıklanmaya çalışıldığı sonucuna varılmıştır. Kitapta ulaşılan bir diğer önemli sonuç ise Eş‘arî kelâm düşüncesinde Allah’ın âlem üzerindeki tasarrufunda ilim, irade ve kudret sıfatlarının rolü olduğu fakat ilâhî yaratmanın -bir başka deyişle eşyanın varlık sahasına çıkmasının- ancak kudret sıfatının hâdis taalluku ile gerçekleştiği yönündedir. Bu noktada Allah-âlem ilişkisinin daha anlaşılır bir izahı için ilâhî yaratma meselesinin “yaratma süreci” ve “yaratma sonucu” olmak üzere ikili bir tasnifle ele alınması, çalışmanın özgün katkılarından biri olmuştur.
Anahtar Kelimeler: Kelâm; Eş‘arîyye; Sıfat; Fiilî Sıfat; Yaratma