Hint Alt Kıtası Sûfîlerinden Muhammed Gavs Gevâliyârî ve Tasavvufî Du¨şu¨ncesi

Muhammed Gavs Gevâliyârî (ö. 970/1563) X/XVI. yu¨zyılda Hint alt kıtasında Delhi Sultanlığının bölu¨nmesi ile sonuçlanan mahallî hânedanlıklar ve Bâbu¨rlu¨lerin kuruluş-gelişme dönemlerinde yaşamış, Şettâriyye tarîkatının önde gelen sûfî şahsiyetlerinden birisidir. Binlerce yıl içerisinde çeşitli inanç ve ku¨ltu¨rleri barındıran bu kadim bölgede halk tabanında benimsenip halkın ku¨ltu¨ru¨nden etkilenen, öğretilerinde bir uyum tavrı geliştiren ve su¨nnî gelenek içerisinde telakki edilen Şettâriyye tarîkatı, ilginç öğretileriyle diğer tarîkatlara nazaran kendine özgu¨ bir kimliğe bu¨ru¨nmu¨ştu¨r. Bu tarîkat içerisinde önde gelen simalardan olan Muhammed Gavs, tarîkatın Gavsiyye kolunun kurucusu olarak addedilmiştir. Hindularla kurmuş olduğu iyi ilişkiler neticesinde parlak bir dönem yaşamış ve sonraki su¨reçte mânevî tecru¨belerini aktardığı Miracnâme adlı eserinde şatahât olarak ifade edilen cu¨mleler sarf etmesi nedeniyle sıkıntılı gu¨nler geçirmiştir. Eserlerinde vahdet-i vu¨cûda yakın bir yaklaşım sergileyip tasavvufî du¨şu¨ncesinin dışında kozmolojik bilgileri ve Hindu öğretilerinde yer alan yogik unsurları da tasavvufa uyarlamaya çalışmıştır. Tasavvufî du¨şu¨ncelerinde zaman zaman geleneğin dışına çıkan bir yaklaşım sergilemiş, eserlerinde aşkın/coşkulu ifadeler kullanmıştır. Özellikle ilâhî isimler ve etkileri u¨zerine önemli bir literatu¨r katkısı sunmuş olan Muhammed Gavs, hem kendisinden önceki sûfîlerin bilgilerinden istifade etmiş hem de kendisinden sonrakiler u¨zerinde belirgin bir etki bırakmıştır. O, İslâm tasavvuf geleneğinde çoğunlukla İbnu¨’l-Arabî çizgisini takip eden ve bazı hususlarda kendine has bir terminoloji geliştirerek tasavvufun çeşitli konuları hakkında derinlemesine göru¨şler sunan bir mutasavvıf olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada; yaşamı, ilmi, mensubu olduğu tarîkatı ve bölgedeki faaliyetleriyle isminden söz ettirmiş olan Muhammed Gavs’ın hayatı, tarîkatı, eserleri ve tasavvufî göru¨şleri ele alınmıştır.