Nazım Hikmet’in Dedesi Enver Paşa’nın Hatırları - Enver Celaleddin Paşa - İşaret Yayınları

Leh mühtedisi Mustafa Celaleddin Paşa’nın oğlu ve Nâzım Hikmet’in dedesi olup II. Abdülhamid tarafından okutularak önemli görevlere getirilen; “ dünya dillerinin Türkçe’den türediği ve Türklerin pek çok ırkın atası olduğu” gibi görüşleriyle tanınan ve millet olarak çektiğimiz sıkıntıları “ medeniyetin yerine şahsilik, maddiyat, cehalet ve istibdadın geçmiş olması”na bağlayan Enver Paşa (d. 1857); 

Viyana sefareti ataşemiliterliğinde bulundu. Maltadaki müslüman kabristanının tamiriyle görevlendirildi. Batılıların çifte standardını gözlemlediği Yunan savaşında, Golos’ta, vukuat çıkaran subaylara umumhane ve kadınlara plaj açıp Selanik şehrine şampanya ziyafeti verdi. İspanya-Amerika savaşını yerinde gözlemek üzere, halkını Türk düşmanı, din tüccarı ve Zencileri insan yerine koymaz olarak bulduğu Amerika ile Küba’ya gitti. Boksör ayaklanmasında nasihat için yollandığı Çin müslümanlarından gördüğü ilgi ve sevgiyi, “ milliyet, uyruk ve hükümet tanımayan çok güçlü bir kardeşlik ve insanlık bağı” olarak tanımladığı Müslümanlığa bağladı. Görevlerinde rüşvet ve yolsuzluklarla uğraştı; bazı hadiselerin araştırılması ve halli ile görevlendirildi. Uzun yıllar askerî teftiş komisyonu üyeliğinde bulundu. İttihad ve Terakki hükümeti tarafından habersizce sevkedildiği emekliliğinde, bir ara, “ milli hayatı öldürüp yabancı dilleri sevdirme” ithamıyla kapatılan (1926) özel bir okul işletti. 

Velhasıl, bulunduğu ülkelere ilişkin intibaları; Sultan Abdülhamid’den Mustafa Kemal Paşa’ya kadar pek çok büyük şahsiyetle ilgili anı, tesbit ve düşünceleri; İslâm, din-devlet ayırımı, karma eğitim, Türkçe ve Türkler hakkındaki görüşleri ile, bir oğlunu Çanakkale’de şehid veren Enver Paşa’nın (öl. 1929) bu ilginç hatıratını sîzlerin de ilgiyle okuyacağınızdan eminiz.