Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilatı - Cengiz Orhonlu - Eren Yayıncılık

Osmanlı müesseseleri ve teşkilatı dış görünüş bakımından karışık bir bütün teşkil ettiği için onun tetkiki diğer Osmanlı tetkiklerine nazaran daha yenidir ve bu sahada yapılmış çalışmalar fazla değildir. Genel olarak siyasi müesseseler fazla tetkik edilmek mazhariyetine nail olmuş, onun yanında diğer içtimai konular ve iç bünye meseleleri ya ihmal edilmiş ya da az tetkik edilmiştir. Fakat son yıllarda Türkiyede bu saha üzerinde fazla durulmaya başlanmış ve yapılan araştırmalarda yayın sahasına çıkmaya başlanmıştır.

Osmanlı devlet teşkilatının kısımlarını meydana getiren askeri teşekküller ile divan-ı humayun teşkilatı, onun cüzleri, saltanat müesseseleri, eyalet teşkilatı, iktisadi müesseseler, cemiyet yapısını teşkil eden diğer unsurlar, ilim ve tahsil müesseselerinin yanı sıra diğer amme hizmetlerinin teşekkülleri ile devlet kontrolunda istihsal yapan teşekküller de bulunmaktadır. Bu eserde ele anınan Osmanlı İmparatorluğunun derbend teşkilatını incelerken köprücü, su-yolcu v.s. gibi teşekkürlerde incelenmiş bulunacaktır. Avrupadaki Osmanlı ülkelerinde muad derbendci olarak martoloslar, her mahallin ücretli derbendcisi olarak da pandorlar görevlendirilmişlerdir. Suriyede ise derbend mukabili olarak derek tabiri kullanılmıştır. Zamanla bu teşkilatta vuku bulan bozukluk arada yapılan kısmi değişiklikle giderilmeye çalışılmıştır. Tanzimat ile beraber yeni bir devletçilik usulü ile her türlü amme hizmeti ifası hususu kaldırılarak onun yerine o hizmetler devlet tarafından tayin edilen memurlardan ibaret görevlilerin mesuliyeti altına verilmiştir.