Türk Anlatılarında İslam ve Eski Türk Dini - Yusuf Kenan Bezgin - DBY Yayınları

Türk milletinin kolektif hafızasının bir parçası olan halk anlatıları, kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar ulaşan kültür ürünleridir. Bu bakımdan Türk halk anlatıları, kültürel kimliği yansıtan önemli bir kaynaktır.
İslam öncesi dönemde Türk boylarının eski Türk inançlarına sahip olduğu bilinmektedir. Gök Tanrı inancına dayanan ve onun etrafında şekillenen bu inanç sistemi; İslam dininin Türk topluluklarıyla temasıyla birlikte yeniden şekillenmeye başlamış ve böylece kültürel bir değişim gerçekleşmiştir. Bu değişim, İslamî değerlerin Türk milletinin geleneksel inançlarına etki etmesiyle halk anlatılarına da yansımıştır. Başta İslam dininin kutsal kitabı olan Kur’ân-ı Kerîm ve peygamber kıssaları olmak üzere dinin temel kavramları, inanç ve ahlaki değerleri gibi birçok unsur, anlatı kahramanlarının davranışları üzerinde etkili olmuştur. Bunun yanı sıra Türk halk anlatılarında, İslam öncesi Türk kültürüne ait dinî inançların da izleri bulunmaktadır. Bu ise Türklerin İslam dinini kabul edip benimserken kültürel ve dinî değerlerini, İslam diniyle bir sentez oluşturup koruma veya sürdürme çabası içinde olduklarını göstermektedir.
Bu çalışma destan, efsane, hikâye, masal ve fıkra üzerinden iki inanç sisteminin etkileşimi sonucunda ortaya çıkan dinî kültürel değişimleri analiz etmekle beraber bu değişiminin sonuçlarını anlamayı amaçlamaktadır. Birçok iç ve dış etkene veya şartlara bağlı olarak iki sistemin etkileşimi sonucunda ortaya çıkan netice, Türk halk anlatılarda hem İslamî unsurların hem de eski Türk inançlarıyla ilgili motiflerin birleşerek bir sentez oluşturduğu ve bunun Türk milletinin kültürel kimliği üzerinde etkili olduğudur.