Yazınsal Metinlerde Değer Çözümlemesine Giriş - Kubilay Aktulum - Çizgi Kitabevi Yayınları

Her yazınsal yapıt karşısında izlenen şu ya da bu yöntem, benimsenen eleştirel tutum onu bir değerler dizgesine uygun olarak yargılamaktan, değerlendirmekten başka bir şey değildir. Bir yazınsal metin en nesnel, en tarafsız ya da rasyonel bir sorgulamaya tabi tutulduğunda bile bir değer sorgulamasına girişilir. Örneğin, A. J. Greimas`ın göstergebilim perspektifinde izlediği yollardan birisi özne ve değer nesnesi arasındaki ilişkileri içsel olarak tanımlamaya yöneliktir. Dışsal bir çözümlemeye girişildiğinde ise öznenin değer nesnesi karşısındaki tutumu psikolojik, tarihsel, toplumsal, siyasal vb. verilerle açıklanmaya çalışılır.

Yazınsal bir metni değersel olarak çözümlemek istediğimizde karşımıza iki seçenek çıkar. Birinci seçenekte şu soruya yanıt aranır: Bir metnin değerini oluşturan şey nedir? İkinci seçenekte ise iç içe geçmiş olan şu sorulara yanıt aranır: Bir metindeki değerler nelerdir, çözümlemeleri nasıl yapılır? Bir değer sorgulamasında kimileri birinci soruya, kimileri ise ikinci soruya yanıt vermeye uğraşırlar. Biz, bu kitapta daha çok ikinci seçenek üzerinde duracağız. İkinci seçenekte, özellikle kişiler, kişilerin söylemleri, eylemleri, düşünceleri vb. aracılığıyla temsil edilen değerlerin çözümlemeleri değerlerin yazınbilimi (poetikası) başlığı altında yapılmaktadır. Philippe Hamon`un çalışmalarından yola çıkan Vincent Jouve, la Poétique des valeurs`de (Değerlerin yazınbilimi) anlatıbilimin çağdaş uygulamalarına koşut biçimde anlatılarda bir değer çözümlemesi yapabilmek için bir model önerisinde bulunur. Bu çalışmada daha çok bu modelin işleyişinden söz edeceğiz