Endülüs Risalelerinde İhvaniyyat - Gamze Yücetürk Kurtulmuş - Fenomen Yayıncılık

İber Yarımadasının tamamına kısa bir sürede (711-714) hâkim olan Araplar, Endülüs adını verdikleri bölgede (bugünkü Endülüs olarak adlandırılan bölgeyi de kapsamakla birlikte İspanya ve Portekizin bulunduğu alan) hem çeşitli din, millet ve ırklardan insanlara barışçıl bir ortam sunmuş hem de bilim, sanat ve pek çok kültürel alandaki çalışmalara önem vermiştir. Arapların yaklaşık 800 yıllık (1492de son bulan) hâkimiyetinde ortaya koydukları -Avrupanın aslında ilk Rönesansı sayılacak- yenilik ve gelişmelerin izleri bugün hâlâ hayranlık ve beğeni uyandırmaktadır. Birçok alanda bu derece başarılı eserlerin ortaya koyulduğu Müslüman Endülüs yönetiminde edebiyat alanında da göz ardı edilmemesi gereken edebî türler ve eserler bulunmaktadır. Endülüsün edebiyattaki gelişmesi, diğer alanlarda da görülebileceği üzere Doğuyu (Bağdat, Şam, Kâhire vb. şehirlerden gelen âlimler ya da bu şehirlere giden Endülüslüler yoluyla) kaynak alır.

Arap Dünyasında risâle kelimesinin edebî bir tür olarak görülmesi ise Doğuda dahi 8. yüzyıla rastlamaktadır. Ancak Araplar için yüzyıllar boyunca önemli bir nesir türü olan risâle sanatına bugünün Arap edebiyatı ya da Endülüs edebiyatı ile ilgili kaynaklarında yeterince yer verilmediği görülmektedir. Bu çalışmada ise Endülüsün fethinden yıkılışına dek süren dönem boyunca yazılmış edebî risâlelerin bir kolu olan ihvâniyyât (kardeşlik) risâleleri dil, üslup ve içerik açısından ortaya çıkan yenilik ve gelişmelerle birlikte ele alınmaktadır.

Bu çalışma bir giriş, üç ana bölüm ve bir sonuç değerlendirmesinden oluşmaktadır. Giriş Bölümünde risâle sözcüğünün anlamları, risâlenin edebî bir tür olarak ortaya çıkışı ve Doğudaki Araplarda risâle yazımı hakkında bilgi verilmiştir.

İhvâniyyat türü risâlelerle konuları ve üslupları açısından bir karşılaştırmanın yapılabilmesi amacıyla Birinci Bölümde genel olarak Endülüs nesir türlerine örneklerle yer verilmiştir.

İkinci Bölümde çalışmamızın asıl konusu olan ihvâniyyât türü risâleler konuları bakımından alt başlıklar halinde sınıflandırılarak örneklerle incelenmiştir.

Üçüncü Bölümde ise ihvâniyyât risâlelerine verilen gerek yeni örnekler gerekse bir önceki bölümde verilen örnekler dil ve üslup açısından değerlendirilmiştir.

İhvâniyyât risâlelerinde diğer risâle türlerine ve aynı zamanda Doğu risâlelerine göre her bakımdan bulunan farklılıklar Sonuç Bölümünde ortaya konmuştur.