Tekinsiz Fotoğraf - Eren Görgülü - Paradigma Akademi Yayınları

Tekinsiz, günümüzdeki teori ve eleştirilerde kullanıldığı biçimiyle psikanalizin kurucusu Avusturyalı nörolog Sigmund Freudun (1856-1939) Uncanny makalesi sayesinde gelişmiştir. Freuddan Lacana Heideggerden Merleau Pontyye tekinsize ait izlerin sürüldüğü bu kitapta kültürel anlam içerisinde tekinsizin ortak yanları ve farklılıkları anlatılmaya çalışılmıştır. Ardından tekin- sizin estetik bağlamda diğer sanat dallarındaki temsillerine odaklanılmış, resimden sinemaya, edebiyattan mimariye, performanstan heykele, enstalasyondan video sanatına kadar bu disiplinler içerisindeki güncel tekinsiz yansımalar ele alınmıştır. Diğer sanat dallarındaki tekinsizin açıklanması, fotoğraf sanatındaki tekinsizliği anlamada önemli bir yaklaşım oluşturmak adına yapılmıştır.
Tekinsiz, hem sanat hem de diğer disiplinlerde kullanıldığı anlam içerisinde yabancı ve tuhaf olanı, şaşırtıcı derecede yakın ve tanıdık olanı, içeride/dışarıda olmayı ifade eden bir sıfat olarak izleyicide hem tedirginlik yaratan hem de bu tedirginlikten beslenen esrarengiz bir durumu içermektedir. Böyle bir esrarengizliği izleyici açısından değerlendirdiğimizde tekinsizlik kimi zaman rasyonalize edilmeye çalışılırken kimi zamanda reddedilme şeklinde gerçekleşir. Psikanaliz kuramında sıklıkla kullanılan kavram Freud tarafından heimlich/unheimlich kelimeleri ile ifade edilmeye çalışılmış ve ev/korunaklı bir alan içinde rahatsızlık hissettiğimiz yer ya da durumu temsil etmiştir. Kaygı, korku, ikiz (kimi zaman dèjàvu) ve ölüm gibi bireyin günlük hayatta karşılaştığı birçok farklı durumu ve endişeyi analiz eden tekinsiz kavramı aynı zamanda bilinçaltında yatan bastırılmışın geri dönüşümü şeklinde de tanımlanabilir. Gizli kalması gereken bir durum, bilinçaltında yatan bastırılmış ifadeler veya şeyler günyüzüne çıktığında tekinsizlik hissi bizi sarmalamaktadır. Fotoğraflarla karşılaşma anlarımızda tıpkı bu durum gibidir. Gerçeğin bir yansıması ve doğanın bir kopyası olarak somut bir belge niteliği taşıyan fotoğraf, kim tarafından üretilirse üretilsin sonuçta tuhaf bir yabancılaşma hissi yaratmaktadır.